Một thời tuổi trẻ hồn nhiên

¢m h­ëng l¹c quan

trong th¬ Ph¹m TiÕn DuËt


Ngư­êi chiÕn sÜ nh÷ng n¨m chiÕn tranh th­ưêng tù tr×nh diÖn nh­ư nh÷ng con ng­ưêi cã mét ®êi sèng tinh thÇn hån nhiªn nhÑ nhâm .C¸c anh rÊt dÔ vui, vµ niÒm vui cña c¸c anh rÊt trÎ, khoÎ. Hµnh qu©n nhäc mÖt như­ng ®Æt ba l« nghØ lµ nãi ®ïa, nãi "tr¹ng". Leo nh÷ng c¸i dèc "ª Èm", ®Æt cho dèc ®ñ mäi thø tªn ®Ó c­ưêi. Lµm ®ư­îc c¸i hÇm ®Ñp ®· vui. C¶i thiÖn ®ư­îc b÷a rau rõng còng vui! §¸nh xong trËn ¸c liÖt vÒ, c¸c anh l¹i cµng t×m thÊy nhiÒu chuyÖn vui. C¸i l¹c quan, c¸i vui ®­îc xem nh­ư mét nÐt b¶n chÊt cña ng­ưêi chiÕn sÜ, nã n¶y sinh trong mäi hoµn c¶nh, nh­ư mét thø th¸ch thøc v­ưît lªn khã kh¨n; nã lµ c¸i h¬i Êm to¸t lªn tõ t©m t×nh cña nh÷ng ngư­êi tù tin vµ ®ang chiÕn th¾ng.

Ph¹m TiÕn DuËt lu«n lu«n cã mÆt gi÷a nh÷ng ngư­êi chiÕn sÜ như­ thÕ. Anh ®i víi l¸i xe, víi c«ng binh, víi thanh niªn xung phong trªn mét tuyÕn ®­ưêng vËn t¶i qu©n sù ®Æc biÖt, vµ nh÷ng bµi th¬ cña anh in l¹i trong VÇng tr¨ng quÇng löa, trong Th¬ mét chÆng ®­ưêng chÝnh lµ ®ư­îc b¾t nguån tõ c¸i vui, c¸i l¹c quan cña c¶nh vµ ngư­êi anh sèng, anh gÆp trªn ®ư­êng. Như­ lµ cã mét sù gÆp gì ®Æc biÖt gi÷a t©m hån mét ng­ưêi chiÕn sÜ vµ mét ngư­êi lµm th¬. Vµ chóng ta cã mét tiÕng th¬ kh¸ ®éc ®¸o.

Trong v¨n häc, tõ viÖc sèng ®Õn viÖc viÕt, cã nhiÒu c¸ch thøc kh¸c nhau. Cã ngư­êi ®i rÊt nhiÒu như­ng chØ cèt n¾m lÊy kh«ng khÝ, c¸i "thÇn" chung nhÊt cña khung c¶nh. §äc nh÷ng trang viÕt cña hä, nhiÒu khi thÊy ¸nh lªn mét c¸i g× rÊt míi mµ kh«ng bao giê cã ®Þa chØ râ rµng. Ph¹m TiÕn DuËt kh«ng nh­ư thÕ. Anh ®i ®Õn ®©u, anh gÆp nh÷ng ai, ta dÔ ®o¸n biÕt. Anh muèn mang vµo trong th¬ c¶ nh÷ng chi tiÕt bén bÒ như­ v¨n xu«i: nh÷ng chuyÕn xe bom giËt, bom rung vì kÝnh; nh÷ng ®ªm "cao x¹ th×nh th×nh ®iÓm ®Çu canh ba"; khu vùc kho mét ngµy 17 trËn bom Mü déi. Gîi ý cho bµi th¬ cña anh lµ mét c¸i cÆp tãc ai ®Ó quªn trªn cá, tiÕng ®uæi gµ cña bµ mÑ khi lóa chÝn trªn ®ång. §äc th¬ như­ ®­ưîc cïng anh vµo mét cuéc ®i xa x«i vµ ®Çy høng thó. Mäi thø ®Òu ®­ưîc anh ch¨m lo, chi chót. Lóc nµo anh còng gi÷ ®­ưîc mét thø ng¹c nhiªn, mét niÒm say mª "say miÒn ®Êt l¹" rÊt tù nhiªn. Qua nh÷ng ng­ưêi, nh÷ng c¶nh cô thÓ mµ Ph¹m TiÕn DuËt , mäi ngư­êi kh¸c, ë nh÷ng ®¬n vÞ kh¸c, ®Òu cã thÓ t×m thÊy mét sù th«ng c¶m. Trong khi nãi râ nh÷ng vÊt v¶ ®Õn víi mçi chóng ta trong cuéc chiÕn ®Êu nhµ th¬ kh«ng lµm chóng ta b¨n kho¨n do dù . Dï cã thÕ nµo vÉn "kh«ng cã chuyÖn g×" vÒ tÊt c¶ nh÷ng ng­ưêi ë ®©y hÕt. Nh÷ng xa c¸ch "Tr­ưêng S¬n ®«ng Tr­ưêng S¬n t©y" kh«ng lµm cho ai buån. Trong c¸i ®ªm bom rung vì c¶ m¸i ngãi, ng­ưêi chiÕn sÜ vÉn ung dung ngñ l¹i víi giã s«ng Lam. Ph¶i l¹c quan l¾m míi cã ®ư­îc mét giäng th¬ như­ trong bµi Qua mét m¶nh trêi thµnh phè Vinh Êy! Cµng ®i vµo nh÷ng miÒn träng ®iÓm nh­ư Seng Phan, "tiÕng bom nh­ư tiÕng thó" nghe l¹i cµng nhá. Vµ h¬n thÕ n÷a, kh«ng nh÷ng ung dung tù tin, ngư­êi chiÕn sÜ cßn t×m ®ư­îc nh÷ng niÒm vui Êm ¸p. Anh kh«ng bá qua mét ®µn b­ư¬m b­ưím trªn lÌn ®¸, mét c©u hß trong ®ªm bèc v¸c rén rµng. BiÕt tiÕng h¸t trong rõng "nhÞp víi ph¸ch xem chõng sai c¶" anh vÉn l¾ng nghe. Mét t×nh thư­¬ng mÕn bao trïm.

Thư­¬ng em, thư­¬ng em, thư­¬ng em biÕt mÊy.

Trong nh÷ng bµi Göi em, c« thanh niªn xung phong Khi em qua ®Ìo, Nghe em h¸t trong rõng, t×nh c¶m gi÷a anh bé ®éi vµ c« thanh niªn xung phong, ®­ưîc biÓu hiÖn thËt tù nhiªn mµ thÊm thÝa.

TÊt c¶ nh÷ng t©m t×nh chiÕn sÜ Êy lµ rÊt phæ biÕn, như­ng l¹i mang mét d¸ng vÎ riªng cña Ph¹m TiÕn DuËt. Anh hãm hØnh nghÞch ngîm mµ ®«n hËu th­ư¬ng yªu. Anh dÔ dµng sao trong viÖc lµm th©n trß chuyÖn víi mäi ng­ưêi! Vµ kh«ng chØ cã vui, anh cßn cã dông ý muèn mang tíi chóng ta nh÷ng suy nghÜ kh¸i qu¸t. VÒ mÆt nµy, bµi th¬ dùng c¶nh VÇng tr¨ng quÇng löa kh¸ tiªu biÓu. Trong ¸nh chíp nho¸ng nhoµng cña bom ®¹n, tiÕng h¸t vÉn cÊt lªn, mäi dÊu hiÖu cña sù sèng vÉn n¶y në. "Vµ vÇng tr¨ng, vÇng tr¨ng ®Êt n­ưíc - vót qua quÇng löa vôt lªn cao" - như­ lµ cã mét tho¸ng tư­îng tr­ưng, nöa thùc nöa hư­, vÒ ®Êt nư­íc, vÒ chiÕn th¾ng nh­ư cïng trë vÒ trong ta. Søc thuyÕt phôc cña bµi th¬ lµ ë c¶ mét kh«ng khÝ ®­ưîc gîi lªn kh¸ trän vÑn.

Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn, trong nh÷ng n¨m chèng Mü, th¬ Ph¹m TiÕn DuËt th­ưêng ®­ưîc mäi ng­ưêi nh¾c nhë. §ã lµ mét tiÕng nãi trÎ, thø tiÕng nãi míi trong th¬. Anh chän ®­ưîc t×nh thÕ ®¸ng nãi. Anh biÕt nãi mét c¸ch ®Æc biÖt, thư­êng l­ưít qua nh÷ng chç lÆt vÆt, giµnh bÊt ngê cho c¸i chèt chÝnh, c¸i kÝp næ cña bµi th¬. §äc th¬ anh, dÔ cã nh÷ng tho¸ng giËt m×nh: sao cã nh÷ng ®iÓm thi vÞ thÕ nµy mµ kh«ng ai nh×n ra! Trong lóc say th¬ , nhµ th¬ nµy ®«i khi ra khái mét sè khu«n s¸o th«ng th­ưêng. VÒ mÆt giäng ®iÖu, nÕu xư­a nay th¬ cña nhiÒu ng­ưêi như­ mét tiÕng h¸t, th× Ph¹m TiÕn DuËt lµm c¸ch kh¸c: Anh muèn trß chuyÖn víi ng­ưêi ®äc. Anh lu«n lu«n ®i bªn c¹nh ta, th× thÇm víi ta ®iÒu kia ®iÒu nä. C¸ch viÕt nµy mang l¹i cho t¸c gi¶ mét lèi ®i riªng, hîp víi søc viÕt ®ang ®é khoÎ. C¸i tµi hoa, c¸i khÐo lÐo tay nghÒ, lµ t­¬ng øng víi c¸ch c¶m, c¸ch nghÜ cña anh vµ hai mÆt ®ã g¾n bã lµm thµnh mét phong c¸ch thèng nhÊt. T¹i sao l¹i n¶y sinh vµ tån t¹i phong c¸ch ®ã? Tõ nh÷ng n¨m chèng Mü, trong bé ®éi ta ®· h×nh thµnh mét líp chiÕn sÜ míi, víi c¸ch sèng, c¸ch chiÕn ®Êu míi, d¸ng dÊp t©m lý míi, cã phÇn kÕ thõa mµ cã phÇn ph¸t triÓn so víi c¸c thÕ hÖ cha anh. Hä vÉn ®äc nh÷ng bµi th¬ cña c¸c nhµ th¬ líp tr­ưíc. Nh­ưng hä cÇn cã tiÕng nãi cña m×nh trong v¨n häc. Th¬ Ph¹m TiÕn DuËt lµ mét trong nh÷ng tiÕng nãi ®ã.

Cã ®iÒu kh«ng nªn c­ưêng ®iÖu, coi th¬ Ph¹m TiÕn DuËt lµ mét mÉu mùc, h¬n n÷a, mét mÉu mùc duy nhÊt cho tiÕng th¬ cña c¶ thÕ hÖ cïng tuæi víi anh. Chç yÕu trong th¬ Ph¹m TiÕn DuËt lµ bÒ ngoµi bao qu¸t ®ư­îc mét hiÖn thùc nhiÒu mÇu s¾c, song vÉn cã c¸i vÎ ®¬n ®iÖu cña nã. §©y ®ã, mét vµi bµi th¬ d­ưêng nh­ư chØ kh¸c nhau vÒ ®Ò tµi, vÒ khung c¶nh, vÒ c¸ch nãi, mµ ý tø th× lÆp l¹i. Thùc tÕ lín lao qu¸! Cã lóc, t¸c gi¶ nh­ư bÞ ngîp: Anh chØ kÞp lµm nh÷ng ®o¹n "èng kÝnh chôp nhanh" mµ chư­a cã sù c¶m thô vµ chuyÓn ho¸ s©u s¾c. Thư­êng khi anh ch¹y theo nh÷ng thay ®æi ë bÒ ngoµi khung c¶nh mµ quªn l¾ng nghe ®óng møc vÒ nh÷ng ph¶n ¸nh, nh÷ng vang väng cña mäi thay ®æi ®ã trong lßng, ®Ó sù kiÖn cã dÞp hoµ cïng nhÞp ®iÖu víi lßng m×nh. Còng như­ nhiÒu ngư­êi viÕt trÎ kh¸c, mét sè kh¸i qu¸t ë Ph¹m TiÕn DuËt hoÆc kh«ng s¸ng râ, hoÆc r¬i vµo chç ®¬n gi¶n, s¬ l­îc. NiÒm vui mµ anh gîi lªn cã phÇn dÔ dµng, nh­ưng l¹i chư­a thËt s©u l¾ng. "Say miÒn ®Êt l¹", anh ®©m ra sa ®µ vµo nh÷ng c¸i ngå ngé, kú l¹, råi tù b»ng lßng, cư­êi ®ïa vui vÎ mµ kh«ng thÊy hÕt nh÷ng c¸i míi c¬ b¶n trong khung c¶nh vµ trong lßng ng­ưêi. Trong ®êi sèng còng nh­ư trong v¨n häc, kinh nghiÖm cho biÕt ch­ưa bao giê nh÷ng c¸i ngå ngé ®ã cã kh¶ n¨ng biÓu hiÖn nh÷ng ®iÒu quan träng nhÊt trong ®êi sèng tinh thÇn con ngư­êi . Còng nh­ư vÒ mÆt c¸ch viÕt, khi nµo cè lµm ra vÎ ®¬n gi¶n Ph¹m TiÕn DuËt l¹i r¬i vµo mét sù s¾p xÕp, thµnh ra mét thø s¸o míi, muèn lµm duyªn h¬n lµ cã duyªn thËt sù.

Ph¹m TiÕn DuËt lµ ngư­êi cã b¶n s¾c m¹nh mÏ, b¶n s¾c kh«ng gièng ai, nªn rÊt khã thay ®æi. Mµ cã thay ®æi, th× vÉn lµ ®æi míi trong cung c¸ch cña m×nh. Nh­ưng cã ®iÒu ch¾c ch¾n: ngay trong chiÕn tranh nã ®· lµ mét kÝch thÝch tèt cho nh÷ng tiÕng nãi b»ng th¬ kh¸c ®ang tiÒm tµng trong líp ng­ưêi trÎ tuæi ®ang cÇm sóng .

SỐ TRUY CẬP online